Zaburzenia hormonalne - objawy na które musisz zwrócić uwagę

Zdrowie hormonalne odgrywa kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Hormony są niezwykle istotnymi chemicznymi posłańcami, które regulują niemal wszystkie procesy życiowe - od metabolizmu i wzrost, po reprodukcję i emocje. Zaburzenia hormonalne mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, dlatego ich wczesne rozpoznanie jest niezwykle istotne. Czym są hormony i jak rozpoznać, że są zaburzone?

Hormony to aktywne substancje biologiczne produkowane przez gruczoły i tkanki, które stanowią kluczowy element systemu endokrynologicznego. Ich wyjątkowa charakterystyka polega na zdolności do przemieszczania się w różnych kierunkach - zarówno lokalnie wokół miejsca wydzielania, jak i poprzez krwiobieg do odległych partii ciała. Niektóre z nich mogą jednocześnie oddziaływać na wiele różnych struktur organizmu.

Zaburzenia hormonalne stanowią powszechny problem medyczny, dotykający zarówno kobiet, jak i mężczyzn, choć niektóre schorzenia częściej występują u określonej płci. Kluczowym warunkiem skutecznego leczenia jest precyzyjne zdiagnozowanie problemu hormonalnego.

Przyczyny zaburzeń hormonalnych

Zaburzenia hormonalne mogą wynikać z czynników genetycznych takich jak predyspozycje dziedziczne czy mutacje genowe wpływające na produkcję hormonów, ale także z powodu złego stylu życia. Nieprawidłowa dieta, brak aktywności fizycznej, przewlekły stres, niedobór snu, palenie tytoniu czy nadmierne spożycie alkoholu może powodować problemy z zaburzeniami hormonalnymi.

Warto również wspomnieć o zanieczyszczeniu środowiska, ekspozycji na związki, które zakłócają gospodarkę hormonalną, substancje chemiczne w żywności i opakowaniach - te wszystkie czynniki zaliczane są do przyczyn środowiskowych.

Zaburzenia hormonalne mogą być wtórne do innych schorzeń np. chorób autoimmunologicznych, a także być konsekwencją stosowania leków. 

Zaburzenia hormonalne – objawy

Wiele osób zastanawia się jakie są objawy zaburzeń hormonalnych. Trudno krótko odpowiedzieć na to pytanie, ponieważ endokrynologia to bardzo szeroka dziedzina medycyny, a efekt działania hormonów widoczny jest w wielu narządach, natomiast najczęściej obserwowanymi objawami są między innymi:

1. Wahania masy ciała (gwałtowne chudnięcie lub tycie)
2. Nadmierne owłosienie (szczególnie u kobiet)
3. Niestabilność emocjonalną
4. Spadek libido
5. Zmiany skórne, w tym trądzik i suchość skóry
6. Zaburzenia cyklu miesiączkowego

Przyczyny tych zjawisk są złożone i najczęściej związane z funkcjonowaniem kluczowych gruczołów wydzielania wewnętrznego, takich jak tarczyca, nadnercza czy gonady.

Problemy z wagą mogą wynikać z nieprawidłowej pracy tarczycy, nadnerczy, przysadki lub towarzyszyć zespołowi policystycznych jajników (insulinooporność jest wtórna do PCOS i otyłości, nie odwrotnie). Hormony tarczycy regulują metabolizm, a ich niedobór spowalnia przemianę materii, co prowadzi do przyrostu masy ciała.

W wyniku nadmiaru tkanki tłuszczowej lub zaburzeń hormonalnych związanych z zespołem policystycznych jajników rośnie insulinooporność organizmu. W związku z tym trzustka by skutecznie kontrolować poziom cukru we krwi wydziela więcej insuliny, również między posiłkami. Hormon ten jest zaliczany do hormonów anabolicznych czyli takich które stymulują nasze ciało do magazynowania energii, a dodatkowo zwiększa apetyt. Dlatego w leczeniu otyłości często zaleca się dietę o niskim indeksie glikemicznym - przy ograniczeniu cukrów prostych spada wydzielanie insuliny co ogranicza jej negatywny wpływ na proces chudnięcia.

Nadmierne owłosienie (hirsutyzm) jest najczęściej konsekwencją dysharmonii hormonów płciowych, produkowanych przez jajniki i nadnercza. Spadek libido jest objawem mogącym wynikać zarówno z nieprawidłowej pracy tarczycy, gonad jak i przysadki która produkuje prolaktynę - hormon naturalnie występujący po porodzie. Jej podwyższony stan w innych okresach życia wymaga konsultacji medycznej. Wahania nastrojów mogą być powiązane z aktywnością hormonów tarczycy oraz hormonów płciowych, takich jak estrogen i progesteron. Dlatego kobiety częściej doświadczają zmienności emocjonalnej przed miesiączką i w okresie menopauzy. Poważnym następstwem zaburzeń hormonalnych może być całkowite rozregulowanie cyklu miesiączkowego, prowadzące nawet do niepłodności - stan szczególnie trudny dla kobiet planujących macierzyństwo.

Zaburzenia hormonalne – rodzaje

Podział zaburzeń endokrynologicznych bazuje na rodzaju gruczołu, który jest dotknięty chorobą. Poniżej przedstawiono niektóre z tych dysfunkcji.

Choroba Addisona, czyli pierwotna niedoczynność kory nadnerczy, jest spowodowana przewlekłym brakiem hormonów z kory nadnerczy, głównie kortyzolu. W 80-90% przypadków przyczyną są mechanizmy autoimmunologiczne. Zazwyczaj objawy choroby pojawiają się w 3. lub 4. dekadzie życia i obejmują osłabienie, zmęczenie, trudności w tolerowaniu wysiłku i stresu oraz chęć na słone potrawy. Czasami może wystąpić ciemnienie skóry, szczególnie w miejscach narażonych na słońce.

Zespół Cushinga to zbiór objawów spowodowanych nadmiarem glikokortykosteroidów, głównie kortyzolu i androgenów w organizmie. Hormony te wydzielane są przez nadnercza pod wpływem hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) z przysadki mózgowej. W 90% przypadków zespół Cushinga jest związany z łagodnymi guzami przysadki (gruczolaki), znanymi jako choroba Cushinga. Przewlekłe stosowanie leków steroidowych również może prowadzić do tego zespołu. Charakterystyczne objawy obejmują otyłość brzuszną przy szczupłych kończynach, okrągłą "księżycowatą" twarz, masywną szyję oraz potencjalne nadciśnienie, hirsutyzm, nadmierne pragnienie i zanik mięśni.

Choroba Hashimoto, najczęstsza choroba tarczycy, powoduje jej niedoczynność. Autoprzeciwciała przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) i/lub tyreoglobulinie (anty-TG) prowadzą do przewlekłego, najczęściej bezbolesnego stanu zapalnego, co skutkuje zmniejszeniem produkcji hormonów tarczycy. Może się ujawniać w każdym wieku. Objawy to m.in. uczucie zimna, chroniczne zmęczenie, przyrost masy ciała, zaparcia, niskie ciśnienie krwi oraz niepłodność.

Choroba Gravesa-Basedowa to autoimmunologiczne schorzenie tarczycy, będące jedną z głównych przyczyn jej nadczynności. Przeciwciała produkowane przez organizm atakują receptor dla TSH (TRAb), co skutkuje nadmierną produkcją hormonu TSH oraz hormonów tarczycy T3 i T4. Niektóre czynniki ryzyka to predyspozycje genetyczne, palenie tytoniu i przewlekły stres. Objawy choroby, które mogą się różnić w zależności od etapu, obejmują utratę masy ciała, drażliwość, problemy z sercem, nadmierną potliwość oraz drżenie rąk. W cięższych przypadkach może wystąpić wytrzeszcz oczu.

Cukrzyca występuje w kilku typach, w tym cukrzycy typu I, typu II, ciążowej oraz typu LADA. Istotą tych schorzeń jest niewystarczająca kontrola poziomu cukru we krwi. Objawy mogą obejmować zwiększone pragnienie, częste oddawanie moczu, utratę masy ciała oraz ogólne osłabienie.

Nowotwory neuroendokrynne (NET) to rzadkie nowotwory, niektóre z nich mogą wydzielać różne hormony, prowadząc do występowania różnych, niecharakterystycznych objawów. Diagnostyka tych nowotworów bywa trudna, a objawy mogą pojawiać się przez wiele lat przed postawieniem diagnozy. Przykładami są rakowiaki (produkujące serotoninę), insulinoma (wydzielająca insulinę), gastrinoma (wytwarzająca gastrynę) czy glukagonoma (produkująca glukagon).

Zaburzenia hormonalne u kobiet

Kobiety są szczególnie narażone na określone schorzenia endokrynologiczne. Choroby takie jak choroba Addisona, Cushinga oraz zaburzenia czynności tarczycy są częstsze u kobiet. Wyjątkowym problemem jest zespół policystycznych jajników (PCOS), charakteryzujący się zaburzeniami owulacji, nadmiernym owłosieniem i skłonnością do otyłości.

Kluczowym etapem w życiu kobiety jest menopauza - naturalny proces biologiczny związany z wygasaniem funkcji rozrodczych. Towarzyszą mu znaczące zmiany hormonalne, w tym drastyczny spadek poziomu estrogenów i progesteronu. Konsekwencje tego procesu obejmują nie tylko wahania nastroju, ale również poważne ryzyko zdrowotne, jak zwiększone prawdopodobieństwo osteoporozy i złamań kostnych.

Zaburzenia hormonalne u mężczyzn 

U mężczyzn dominującym problemem hormonalnym jest niedobór testosteronu. Najczęściej jest on spowodowany schorzeniami przysadki mózgowej lub jąder. Zjawisko andropauzy powoduje stopniowy, roczny spadek tego hormonu o około 1% począwszy od 35-40 roku życia.

Objawy niedoboru testosteronu są wielopłaszczyznowe:

• Obniżenie libido
• Problemy z płodnością
• Utrata masy mięśniowej
• Skłonności depresyjne

Warto zauważyć, że również nadmiar testosteronu, często wynikający z nieterapeutycznego stosowania preparatów przez sportowców, może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych, włącznie z rozwojem ginekomastii i chorobami serca.

Zaburzenia hormonalne – objawy na skórze

Problemy z funkcjonowaniem tarczycy mogą objawiać się zmianami skórnymi, takimi jak przesuszenie i łuszczenie się naskórka, szczególnie na łokciach i kolanach. Z kolei nieprawidłowy poziom estrogenu może prowadzić do pojawienia się plam pigmentowych na skórze. Wahania hormonalne również wpływają na pojawianie się trądziku – nadmiar androgenów zwiększa produkcję sebum, co prowadzi do zatykania porów. Może wystąpić także trądzik związany z estrogenem, który objawia się zaczerwienieniem skóry – pojawiają się czerwone krostki, którym towarzyszy swędzenie i pieczenie.

Zaburzenia hormonalne – leczenie

Jak sprawdzić zaburzenia hormonalne? Sposobem na stwierdzenie nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu endokrynnego, a tym samym określenie poziomu stężenia poszczególnych hormonów, jest wykonanie profilu hormonalnego. Do badań o profilu hormonalnym zaliczamy przede wszystkim pomiary poziomu TSH, prolaktyny, FSH, progesteronu i estradiolu. Diagnostyka laboratoryjna oferuje kompleksowe badania hormonalne krwi, umożliwiające ocenę funkcjonowania układu endokrynologicznego. Szczególnie przydatne są one w przypadku problemów z płodnością u kobiet.

Badania hormonalne dla kobiet z zaburzeniami owulacji przeprowadza się w kluczowych dniach cyklu menstruacyjnego:

1. W 10. dniu cyklu: pomiar estradiolu, hormonu luteinizacyjnego (LH) i folikulotropowego (FSH)
2. W 13. dniu cyklu: powtórne oznaczenie estradiolu, LH i FSH
3. W 21. dniu cyklu: ocena poziomu prolaktyny, testosteronu i progesteronu

Rozszerzone badania tarczycowe obejmują zaś analizę:

1. Hormonu tyreotropowego (TSH)
2. Wolnej tyroksyny (FT3)
3. Wolnej trójjodotyroniny (FT4)
4. Przeciwciał przeciwtarczycowych (anty-TPO)
5. Parametrów lipidowych (cholesterol całkowity, trójglicerydy)

Leczenie zaburzeń hormonalnych jest domeną specjalistów - lekarzy endokrynologów i internistów. Proces terapeutyczny jest wysoce zindywidualizowany i uzależniony od konkretnej przyczyny zdiagnozowanych nieprawidłowości. Lekarz podczas leczenia może dobrać odpowiednie leki, które będą regulować odpowiedni poziom hormonów. Warto pamiętać, że oprócz farmakologii korzyści przynosi zdrowy styl życia - odpowiednia ilość snu i aktywności fizycznej, redukcja stresu, i zdrowe wybory żywieniowe mogą poprawić skuteczność leczenia i łagodzić objawy.

‍