Hipoglikemia (niedocukrzenie) - objawy, przyczyny i leczenie

Co to jest hipoglikemia (niedocukrzenie)?

Hipoglikemia jest stanem, w którym stężenie glukozy we krwi spada poniżej 3,9 mmol/l (<70 mg/dl), niezależnie od tego, czy występują objawy. Objawy mogą pojawić się zarówno przy szybkim spadku glukozy, nawet przy normalnych poziomach, jak i przy niższych stężeniach, zwłaszcza u osób z długoletnią cukrzycą typu 1. Klinicznie istotna hipoglikemia występuje, gdy poziom glukozy spada poniżej 3 mmol/l (<54 mg/dl).

Zacznij Tu

Jakie są objawy hipoglikemii (niedocukrzenia)?

Objawy hipoglikemii mogą wystąpić przy różnych poziomach cukru we krwi i są indywidualne dla każdej osoby. Zazwyczaj objawy pojawiają się, gdy poziom glukozy spada poniżej 70 mg/dl. Im niższy poziom cukru, tym bardziej nasilone są objawy. Do charakterystycznych objawów hipoglikemii należą:

• Drżenie mięśni, często widoczne w rękach,
• Zwiększony niepokój i nerwowość,
• Problemy z koncentracją, dezorientacja i zaburzony kontakt z otoczeniem,
• Mrowienie skóry twarzy,
• Zawroty głowy,
• Silne uczucie głodu,
• Ogólne osłabienie,
• Nagłe pocenie się,
• Szybkie bicie serca (tachykardia),
• Uczucie zimna,
• Bladość skóry,
• Nudności i wymioty,
• Ból głowy.

Nie wszystkie te objawy muszą wystąpić u każdej osoby. Ich nasilenie zależy od wieku, innych chorób i szybkości spadku cukru we krwi. W ciężkich przypadkach przedłużona hipoglikemia może prowadzić do poważnych zaburzeń neurologicznych, takich jak drgawki, zaburzenia oddychania i śpiączka. Te skrajne objawy mogą świadczyć o uszkodzeniu mózgu, co może skutkować trwałymi zaburzeniami neurologicznymi lub nawet śmiercią.

Jakie są przyczyny hipoglikemii (niedocukrzenia)?

Regulacja poziomu glukozy w organizmie opiera się na dwóch hormonach działających przeciwstawnie: insulinie i glukagonie. Trzustka uwalnia insulinę, gdy stężenie cukru we krwi rośnie, co zdarza się na przykład po spożyciu posiłku. Działanie insuliny polega na zwiększeniu absorpcji glukozy przez mięśnie i tkankę tłuszczową oraz hamowaniu produkcji glukozy w wątrobie i wydzielania glukagonu.

Gdy poziom cukru we krwi spada, jak ma to miejsce podczas długich przerw między posiłkami, organizm uruchamia mechanizmy ochronne przed hipoglikemią. Następuje wtedy redukcja wydzielania insuliny przy jednoczesnym wzroście sekrecji glukagonu i epinefryny.

U osób cierpiących na cukrzycę, szczególnie typu 1 oraz zaawansowaną typu 2, gdzie produkcja własnej insuliny jest znikoma lub całkowicie zahamowana, powyższe mechanizmy nie funkcjonują prawidłowo. Hipoglikemia dotyka najczęściej diabetyków stosujących insulinoterapię, rzadziej pacjentów przyjmujących doustne leki przeciwcukrzycowe, takie jak pochodne sulfonylomocznika.

Zwiększone ryzyko hipoglikemii występuje w kilku przypadkach: przedawkowanie insuliny lub leków doustnych (zwłaszcza pochodnych sulfonylomocznika), opuszczenie posiłku po podaniu insuliny, spożycie posiłku zawierającego niewystarczającą ilość węglowodanów, zbyt długi odstęp między wstrzyknięciem insuliny a jedzeniem, przyspieszone wchłanianie insuliny w miejscach rozgrzanych (np. podczas upałów lub po gorącej kąpieli), nieplanowana intensywna aktywność fizyczna oraz konsumpcja alkoholu.

Zacznij Tu

Jak pomóc osobie z hipoglikemią (niedocukrzeniem)?

Postępowanie w przypadku spadku poziomu cukru we krwi (hipoglikemii) zależy od nasilenia objawów. Przy łagodnych objawach zaleca się spożycie około 15 gramów łatwo przyswajalnych węglowodanów, takich jak glukoza, cukier w kostkach lub słodki napój gazowany.

Po kwadransie należy ponownie zmierzyć poziom glukozy. Jeśli nie wzrósł lub obniżył się, trzeba powtórzyć procedurę: przyjąć kolejne 15 g prostych węglowodanów i za 15 minut znów sprawdzić poziom cukru. Kolejny pomiar powinien nastąpić po godzinie.

W trakcie hipoglikemii nie należy sięgać po produkty bogate w tłuszcze, takie jak czekolada,, batony czy pieczywo z masłem oraz tłustym serem. Odradzane jest również spożywanie cukierków ze względu na niepewną zawartość cukru i potencjalne ryzyko zadławienia w razie utraty przytomności.

Jeśli hipoglikemii towarzyszą zmiany w zachowaniu, agresja lub niechęć do jedzenia, należy cierpliwie zachęcać chorego do spożycia zalecanych produktów, dopóki jest świadomy i może przełykać.

Dla osób z cukrzycą typu 1 dostępny jest na receptę glukagon, który można podać w formie zastrzyku (domięśniowo lub podskórnie) lub preparatu donosowego. Glukagon działa odwrotnie do insuliny, podnosząc poziom cukru we krwi. W przypadku utraty przytomności, zastosowanie glukagonu może pomóc w jej odzyskaniu.

Jak zapobiegać hipoglikemii?

Zapobieganie hipoglikemii polega na:

• Prawidłowym odżywianiu się, z regularnymi posiłkami zawierającymi odpowiednią ilość węglowodanów.
• Monitorowaniu poziomu cukru,
• Unikaniu nadmiernego wysiłku fizycznego bez odpowiedniego przygotowania.
• Uważnym przyjmowaniu leków, zwłaszcza tych, które mogą powodować hipoglikemię.
• Spożywaniu kolacji zawierającej węglowodany złożone, które są wolniej trawione, aby zapobiec spadkowi cukru w nocy.

Hipoglikemia bez cukrzycy – czy to możliwe?

Gdy osoba bez cukrzycy lub innych chorób doświadcza niskiego poziomu cukru po jedzeniu, nazywamy to hipoglikemią reaktywną. Symptomy obniżonego poziomu cukru pojawiają się zazwyczaj 2-5 godzin po spożyciu posiłku, zwłaszcza bogatego w węglowodany.

Hipoglikemia reaktywna może również występować w powiązaniu z pewnymi schorzeniami, takimi jak:

• U pacjentów po operacjach usunięcia części żołądka lub jelita cienkiego (30-90 minut po posiłku)
• We wczesnym stadium cukrzycy typu 2 (3-5 godzin po posiłku)

Diagnoza hipoglikemii reaktywnej idiopatycznej opiera się na triadzie Whipple'a, która obejmuje:

• Pojawienie się objawów hipoglikemii
• Obniżony poziom glukozy we krwi potwierdzony badaniem
• Ustąpienie objawów po spożyciu węglowodanów

Terapia polega głównie na modyfikacji nawyków żywieniowych, w tym zmianie częstotliwości i składu posiłków.

Hipoglikemia poposiłkowa jest zazwyczaj łagodnym zaburzeniem. Konsultacja ze specjalistą jest konieczna tylko gdy:

• Występują omdlenia lub zaburzenia świadomości
• Pojawia się podczas aktywności fizycznej
• Modyfikacja diety nie przynosi poprawy

Spadek cukru w nocy

Zazwyczaj hipoglikemia nie budzi chorującego, jednak gdy zdarzają się takie przypadki, które objawiają się m.in. nadmiernym poceniem, dreszczami, niespokojnym snem czy przyspieszonym lub spowolnionym oddechem. 

Spadek cukru w nocy może być spowodowany przez niewystarczające spożycie węglowodanów na kolację lub przed snem. Może również wynikać z przyjmowania insuliny lub innych leków, które obniżają poziom cukru. Aby temu zapobiec, zaleca się spożywanie kolacji zawierającej węglowodany złożone, które są wolniej trawione. Dodatkowo, można spożyć niewielki posiłek przed snem, aby utrzymać stabilny poziom cukru przez noc.

Hipoglikemia reaktywna – dieta – jak się odżywiać, by uniknąć hipoglikemii?

Nie istnieją specjalne wytyczne dotyczące diety w przypadku hipoglikemii reaktywnej. Można jednak założyć, że dieta powinna być oparta na posiłkach o niskim indeksie glikemicznym (IG) i ładunku glikemicznym (LG), co może pomóc w stabilizacji poziomu cukru we krwi. Odpowiednie dieta powinna jednak zawierać jaja, ryby, chude mięso, chudy nabiał, rośliny strączkowe, tłuszcze bogate w kwasy omega-3 m.in. orzechy, nasiona i pestki.

Zalecane techniki przygotowywania potraw to gotowanie tradycyjne, gotowanie na parze, duszenie i pieczenie. Ważne jest, aby jeść regularnie, około 4-5 posiłków dziennie. Należy wystrzegać się długich przerw między posiłkami.

Wskazane jest wyeliminowanie z diety słodyczy (włączając w to wyroby cukiernicze), napojów słodzonych (w tym napojów mlecznych) oraz alkoholu (spożywanie alkoholu bez jedzenia zwiększa ryzyko wystąpienia niedocukrzenia).

Śpiączka hipoglikemiczna – co to jest i kiedy może do niej dojść

Śpiączka hipoglikemiczna jest poważnym powikłaniem hipoglikemii, które może wystąpić, gdy poziom cukru we krwi jest zbyt niski przez dłuższy czas. Może prowadzić do utraty przytomności i wymaga natychmiastowej pomocy medycznej. W skrajnych przypadkach może skutkować uszkodzeniem mózgu lub nawet śmiercią. Dlatego tak ważne jest szybkie rozpoznanie objawów hipoglikemii i podjęcie odpowiednich kroków w celu podniesienia poziomu cukru we krwi. Czynnikami ryzyka śpiączki hipoglikemicznej są m.in. błędy żywieniowe, nieplanowany nadmierny wysiłek fizyczny, nadużywanie alkoholu oraz zastosowanie zbyt dużej dawki insuliny.

Podsumowując, hipoglikemia jest stanem wymagającym szybkiej interwencji, aby uniknąć poważnych konsekwencji zdrowotnych. Wiedza na temat jej objawów, przyczyn i sposobów leczenia jest kluczowa dla zapobiegania i skutecznego zarządzania tym stanem. Prawidłowa dieta, regularne monitorowanie poziomu cukru i unikanie nieplanowanego wysiłku fizycznego to tylko niektóre z kroków, które mogą pomóc w zapobieganiu hipoglikemii. Jeśli masz wątpliwości dotyczące swojego zdrowia lub doświadczasz objawów hipoglikemii, skonsultuj się z lekarzem w celu uzyskania indywidualnych wskazówek.

Czytaj też: Norma cukru we krwi - jaki powinien być prawidłowy poziom cukru na czczo i po jedzeniu?