Choroba zwyrodnieniowa stawów (artroza) - jak zapobiegać?

Zwyrodnienie stawów, choć często kojarzone ze starzeniem się, jest problemem zdrowotnym dotykającym miliony ludzi na całym świecie. Ból w kolanach, biodrach czy kręgosłupie może znacząco obniżyć jakość życia. Jakie czynniki sprzyjają rozwojowi tej choroby i czy można jej zapobiec? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w naszym artykule.

Co to jest choroba zwyrodnieniowa stawów (artroza)?

Artroza, znana również jako choroba zwyrodnieniowa stawów, stanowi najpowszechniejsze schorzenie dotykające układ ruchu człowieka. Jej istotą jest stopniowe pogarszanie się stanu chrząstki stawowej, zarówno pod względem jej jakości, jak i ilości. Chrząstka ta pełni kluczową rolę w funkcjonowaniu stawu, umożliwiając płynne ruchy i absorbując wstrząsy.

Proces chorobowy nie ogranicza się jedynie do chrząstki - z biegiem czasu obejmuje również okoliczne struktury, w tym kość podchrzęstną, torebkę stawową oraz okoliczne tkanki miękkie (więzadła, ścięgna i mięśnie). W rezultacie pacjenci doświadczają dolegliwości bólowych, sztywnienia stawów, a także zauważają zmiany w ich wyglądzie i sprawności. Schorzenie to znacząco wpływa na komfort życia, prowadząc do ograniczeń w codziennym funkcjonowaniu. Mimo że najczęściej dotyka stawów kolanowych, biodrowych, kręgosłupa oraz stawów w palcach rąk i stóp, może rozwinąć się w dowolnym stawie.

Lekarze rozróżniają dwie główne odmiany choroby: postać pierwotną, której przyczyny pozostają nieznane i której ryzyko wzrasta wraz z wiekiem, oraz postać wtórną, rozwijającą się w wyniku konkretnych czynników, takich jak urazy, infekcje, współistniejące choroby stawów (na przykład reumatoidalne zapalenie stawów), odkładanie się złogów wapnia w chrząstce, wady wrodzone czy choroby ogólnoustrojowe (przykładowo cukrzyca lub hemochromatoza).

{{cta}}

Choroba zwyrodnieniowa stawów - przyczyny artrozy

Analizując przyczyny rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów (artrozy), możemy wyróżnić dwie główne kategorie czynników ryzyka: modyfikowalne oraz niemodyfikowalne.

W pierwszej grupie znajdują się elementy, na które mamy realny wpływ. Nadmierna masa ciała stanowi istotne zagrożenie, szczególnie dla stawów kolanowych - jej redukcja może znacząco zmniejszyć ryzyko rozwoju schorzenia. Równie ważna jest kondycja mięśni otaczających stawy, które pełnią funkcję stabilizującą i zapewniają prawidłową mechanikę ruchu.

Znaczący wpływ mają również czynniki związane z wykonywaną pracą. Przykładowo, częste klękanie może prowadzić do problemów z kolanami, długotrwała pozycja stojąca i dźwiganie ciężarów negatywnie wpływają na stawy biodrowe, a narażenie na wibracje może uszkadzać stawy rąk. Intensywne uprawianie niektórych dyscyplin sportowych, takich jak podnoszenie ciężarów, piłka nożna czy taniec, również może przyczyniać się do rozwoju artrozy poprzez przeciążenia i urazy stawów. Istotne są także nieprawidłowości anatomiczne stawów, jak dysplazja stawu biodrowego czy deformacje kolan, które można jednak korygować poprzez odpowiednie postępowanie medyczne.

Wśród czynników niepodlegających modyfikacji znajduje się wiek - choć ryzyko artrozy rośnie z upływem lat, nie jest to nieuchronny element procesu starzenia. Płeć również odgrywa rolę - kobiety są bardziej narażone na rozwój choroby, szczególnie po menopauzie. Nie bez znaczenia pozostają również uwarunkowania genetyczne, które szczególnie silnie wpływają na rozwój zmian zwyrodnieniowych w stawach rąk i kolan.

Jak często występuje choroba zwyrodnieniowa stawów?

Choroba zwyrodnieniowa stanowi istotny problem zdrowotny, dotykający ponad połowy populacji po 40. roku życia. U znacznej części chorych prowadzi do istotnego ograniczenia sprawności funkcjonalnej. Chociaż występuje z podobną częstością u obu płci, to cięższe postacie częściej diagnozuje się u kobiet. Zmiany zwyrodnieniowe są powszechnym znaleziskiem radiologicznym u osób w wieku powyżej 55 lat, jednak nie zawsze są związane z objawami klinicznymi.

Zwyrodnienie stawów - objawy

Choroba zwyrodnieniowa stawów najczęściej daje pierwsze sygnały między 40. a 60. rokiem życia. Może ona dotykać pojedynczych stawów lub, w rzadszych przypadkach, obejmować ich większą liczbę. Początkowo symptomy ujawniają się tylko podczas aktywności fizycznej, by z czasem dawać o sobie znać również w stanie spoczynku i w nocy.

Kluczowym objawem jest charakterystyczny ból mechaniczny, pojawiający się podczas ruchu i ustępujący w spoczynku, ze szczególnym nasileniem pod koniec dnia. Najbardziej dokuczliwy jest tak zwany ból startowy, występujący na przykład przy wstawaniu czy rozpoczynaniu chodu. Dolegliwości bólowe zazwyczaj koncentrują się w chorym stawie, choć czasami mogą promieniować do innych obszarów - przykładowo przy artrozie biodra ból może być odczuwany w pachwinie lub kolanie. Istotne jest rozróżnienie między bólem mechanicznym a zapalnym, który świadczy o zaostrzeniu choroby. Ten drugi typ bólu utrzymuje się również w spoczynku, nasila się nocą i nad ranem, często towarzyszy mu obecność wysięku w stawie. Wymaga on dokładnej diagnostyki i odpowiedniego postępowania.

Choroba objawia się również sztywnością poranną, która zwykle ustępuje po 5-10 minutach, może jednak powracać po dłuższych okresach bezruchu. Z czasem następuje stopniowe ograniczenie ruchomości stawów - przykładowo, problemy z pełnym zgięciem czy wyprostowaniem kolana lub trudności w odwodzeniu nogi w biodrze. Możliwe jest także nagłe zablokowanie ruchu spowodowane fragmentami uszkodzonej chrząstki lub wyrośli kostnych.

Charakterystyczne są również trzeszczenia podczas ruchu, wynikające z tarcia nierównych powierzchni stawowych. Widoczne stają się także deformacje i poszerzenie obrysów stawów, spowodowane zmianami w ich ustawieniu, tworzeniem się wyrośli kostnych (osteofitów) oraz obecnością wysięku.

Przebieg choroby charakteryzuje się naprzemiennymi okresami stabilizacji, gdy objawy występują tylko podczas ruchu, oraz zaostrzeń, w których dolegliwości nasilają się, występując również w spoczynku i w nocy. W fazach zaostrzeń często obserwuje się powiększenie objętości stawu związane z nagromadzeniem płynu wysiękowego, powstającego w reakcji zapalnej na postępujące uszkodzenie chrząstki oraz inne, nie do końca poznane czynniki.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów choroby zwyrodnieniowej?

Jeśli zauważysz u siebie objawy mogące świadczyć o chorobie zwyrodnieniowej stawów (takie jak ból stawów, sztywność, ograniczenie ruchomości czy uczucie „trzeszczenia” w stawach), ważne jest podjęcie odpowiednich kroków, aby spowolnić postęp choroby, złagodzić objawy i poprawić jakość życia. 

Przede wszystkim nie lekceważ objawów i skonsultuj się z lekarzem rodzinnym, reumatologiem lub ortopedą. Specjalista zleci odpowiednie badania diagnostyczne takie jak: RTG stawu, USG stawu, rezonans magnetyczny oraz badania krwi. Oprócz tego warto zmienić styl życia. Zwróć uwagę czy nie masz nadwagi, która obciąża stawy, zwłaszcza kolanowe i biodrowe, co może przyspieszyć proces zwyrodnieniowy. Zadbaj o zdrową dietę i włącz do niej produkty przeciwzapalne, bogate w kwasy omega-3 (ryby, orzechy) oraz unikaj żywności wysoko przetworzonej. Regularna aktywność fizyczna to kolejny element, który jest niezwykle ważny przy opóźnieniu choroby zwyrodnieniowej. Ruch wzmacnia mięśnie wokół stawu, poprawia jego stabilność i zapobiega sztywności. Warto jednak pamiętać o tym, aby unikać aktywności, która może powodować przeciążenia stawów (np. bieganie po twardych nawierzchniach). Zdecyduj się na regularne spacery, jazdę na rowerze, pływanie, jogę lub pilates.

Zwyrodnienie stawów - w jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie?

Diagnostyka choroby zwyrodnieniowej stawów opiera się na wywiadzie lekarskim, badaniu przedmiotowym oraz badaniach obrazowych. Standardem w diagnostyce jest badanie radiologiczne, które pozwala wykazać charakterystyczne zmiany zwyrodnieniowe, takie jak zwężenie szpary stawowej, osteofity oraz subchondralną sklerozę.

W celu uzupełnienia obrazu klinicznego mogą być wykonane dodatkowe badania obrazowe, takie jak USG, tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny. Badania laboratoryjne mają na celu wykluczenie innych chorób reumatologicznych oraz ocenę profilu bezpieczeństwa farmakoterapii. W razie obecności płynu stawowego wykonuje się artrocentesis i badanie płynu stawowego.

{{cta_1}}

Jakie są sposoby leczenia zwyrodnienia stawów?

Podstawowym założeniem terapii choroby zwyrodnieniowej jest minimalizacja dolegliwości przy jednoczesnym zachowaniu aktywnego stylu życia. Właściwe podejście terapeutyczne, ze szczególnym uwzględnieniem rehabilitacji i dbałości o kondycję fizyczną, może skutecznie zapobiegać rozwojowi niepełnosprawności. Warto zaznaczyć, że obecnie nie istnieją leki o naukowo potwierdzonej skuteczności w powstrzymywaniu degradacji chrząstki stawowej.

Zwyrodnienie stawów - postępowanie niefarmakologiczne

Leczenie niefarmakologiczne stanowi fundamentalny element terapii, przynosząc znaczną ulgę w objawach i pozwalając na redukcję przyjmowanych leków. Kluczowe znaczenie ma utrzymanie prawidłowej masy ciała - nawet niewielka redukcja wagi może spowolnić postęp choroby i zmniejszyć zapotrzebowanie na leki przeciwbólowe. Szczególnie istotne jest to w przypadku osób, u których nadwaga pojawiła się już w okresie młodzieńczym.

Aktywność fizyczna, odpowiednio dostosowana do możliwości pacjenta, odgrywa zasadniczą rolę w terapii. Zaleca się regularne wykonywanie ćwiczeń pod nadzorem specjalisty, ze szczególnym naciskiem na nordic walking czy jazdę na rowerze stacjonarnym. Program ćwiczeń powinien wzmacniać struktury stabilizujące staw, unikając jednocześnie jego przeciążenia.

W procesie leczenia wykorzystuje się także różnorodne metody odciążania stawów poprzez stosowanie odpowiedniego zaopatrzenia ortopedycznego - od lasek i kul po ortezy i specjalistyczne obuwie. Całkowite unieruchomienie zaleca się wyłącznie w przypadkach znacznego zaostrzenia stanu zapalnego.

Istotnym elementem terapii jest stosowanie zabiegów fizykalnych. Krioterapia (okłady z lodu) skutecznie łagodzi ból i stan zapalny, przy czym należy ją stosować z zachowaniem odpowiednich środków ostrożności. Również terapia ciepłem może przynieść ulgę, rozluźniając mięśnie i zmniejszając dolegliwości bólowe.

W codziennym funkcjonowaniu pomocne mogą okazać się specjalistyczne urządzenia ułatwiające wykonywanie podstawowych czynności, takie jak uchwyty czy odpowiednio dostosowane meble.

Nie można zapominać o znaczeniu edukacji i wsparcia psychicznego. Zrozumienie specyfiki choroby i realistyczne podejście do możliwości terapeutycznych pozwala lepiej radzić sobie z jej skutkami. Ze względu na potencjalne skutki emocjonalne choroby, w tym ryzyko rozwoju depresji, istotne jest korzystanie ze wsparcia bliskich i specjalistów.

Leczenie farmakologiczne zwyrodnienia stawów - leki na stawy

Choć metody niefarmakologiczne stanowią podstawę leczenia, w niektórych przypadkach konieczne jest włączenie farmakoterapii w celu kontrolowania bólu i stanu zapalnego. Dostępnych jest kilka opcji leczenia farmakologicznego, każda z własnym profilem skuteczności i bezpieczeństwa.

Preparaty stosowane miejscowo na skórę, zawierające niesteroidowe leki przeciwzapalne lub kapsaicynę, często przynoszą ulgę przy minimalnym ryzyku skutków ubocznych. Niesteroidowe leki przeciwzapalne w formie doustnej skutecznie redukują ból i stan zapalny, jednak powinny być stosowane krótkoterminowo, tylko w okresach zaostrzeń, ze względu na ryzyko działań niepożądanych takich jak problemy żołądkowe czy nerkowe.

Paracetamol pozostaje bezpieczną opcją przy łagodnym i umiarkowanym bólu, przy czym nie należy przekraczać dawki 4 g dziennie. W przypadkach silnego bólu lekarz może przepisać tramadol, jednak ze względu na potencjał uzależniający, powinien być stosowany krótkoterminowo i pod ścisłą kontrolą.

Szczególną formą terapii są iniekcje dostawowe, wykonywane w przypadku znacznego nasilenia objawów. Do stawu może zostać podany glikokortykosteroid (maksymalnie 3-4 razy rocznie do jednego stawu) lub kwas hialuronowy, którego działanie przeciwbólowe może utrzymywać się przez kilka miesięcy. Po takim zabiegu może wystąpić przejściowe pogorszenie, dlatego zaleca się krótkotrwałe odciążenie stawu.

Niezależnie od wybranej metody leczenia, kluczowe jest przestrzeganie zalecanych dawek i okresów stosowania leków oraz regularna konsultacja z lekarzem prowadzącym. Każda forma terapii powinna być dobrana indywidualnie, z uwzględnieniem nasilenia objawów, chorób współistniejących i potencjalnych przeciwwskazań.

Leczenie chirurgiczne zwyrodnienia stawów

Interwencja chirurgiczna staje się opcją terapeutyczną w przypadkach zaawansowanej artrozy, gdy choroba znacząco wpływa na codzienne funkcjonowanie, a ból jest trudny do opanowania przy pomocy standardowych metod leczenia. Ważne jest, aby decyzję o operacji podjąć odpowiednio wcześnie, zanim pojawią się nieodwracalne zmiany w postaci zaniku mięśni czy deformacji stawu.

Najczęściej wykonywanym zabiegiem, szczególnie w przypadku stawów kolanowych i biodrowych, jest endoprotezoplastyka, czyli wszczepienie sztucznego stawu. Kluczowe znaczenie ma odpowiednie przygotowanie pacjenta do zabiegu poprzez poprawę jego sprawności fizycznej, co przekłada się na lepsze efekty pooperacyjnej rehabilitacji. W większości przypadków zabieg ten przynosi znaczącą ulgę w bólu i poprawę funkcjonowania stawu, co przekłada się na lepszą jakość życia pacjenta.

W szczególnych przypadkach lekarze mogą zdecydować się na inne procedury chirurgiczne, takie jak częściowe usunięcie kości czy rzepki. W sytuacjach skrajnych może być konieczne wykonanie artrodezy, czyli celowego usztywnienia stawu. Zabieg ten, choć eliminuje ból, wiąże się z całkowitą utratą ruchomości stawu i jest najczęściej stosowany w przypadku stawów nadgarstka, skokowego oraz palców.

W mniej zaawansowanych stadiach choroby, zwłaszcza w przypadku stawu kolanowego, skuteczne mogą być mniej inwazyjne zabiegi artroskopowe. Pozwalają one na diagnozowanie wczesnych uszkodzeń chrząstki, usuwanie luźnych fragmentów tkanki chrzęstnej czy wyrośli kostnych, naprawę uszkodzonych struktur wewnątrzstawowych oraz płukanie stawu. Zabiegi te często przynoszą poprawę, choć jej trwałość może być różna. Obecnie trwają również badania nad innowacyjnymi metodami regeneracji chrząstki stawowej poprzez przeszczepy.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie choroby zwyrodnieniowej stawów?

Choroba zwyrodnieniowa stawów jest chorobą przewlekłą i degeneracyjną, co oznacza, że jej przyczyną jest stopniowe uszkodzenie chrząstki stawowej, które niestety jest nieodwracalne. Obecnie nie istnieje sposób na całkowite wyleczenie tej choroby, ponieważ uszkodzonej chrząstki stawowej nie można w pełni odbudować.

Jednak możliwe jest skuteczne zarządzanie objawami i spowolnienie postępu choroby. Dzięki odpowiednim działaniom, pacjenci mogą znacząco poprawić swoją jakość życia.

{{cta_2}}

Artroza - co trzeba robić po zakończeniu leczenia - rehabilitacja, ćwiczenia

Skuteczne przeciwdziałanie postępowi choroby zwyrodnieniowej i zachowanie sprawności wymaga systematycznego podejścia do terapii. Kluczową rolę odgrywa konsekwentna realizacja programu rehabilitacyjnego, zarówno poprzez udział w zaleconych zabiegach, jak i regularne wykonywanie ćwiczeń w warunkach domowych.

Równie istotne jest wyeliminowanie lub zminimalizowanie czynników, które mogą przyspieszać rozwój choroby. Szczególną uwagę należy zwrócić na kontrolę masy ciała oraz korektę nieprawidłowości w budowie stawu. Nie można też zaniedbywać leczenia schorzeń współistniejących, które mogą przyczyniać się do pogłębiania zmian zwyrodnieniowych.

W procesie leczenia znaczącą rolę może odgrywać odpowiednio dobrane zaopatrzenie ortopedyczne, rekomendowane przez lekarza lub rehabilitanta. Właściwie zastosowane pomoce ortopedyczne mogą skutecznie odciążyć dotknięte chorobą stawy i chronić je przed dalszą degradacją.

W przypadku zaostrzenia objawów choroby konieczna jest niezwłoczna konsultacja lekarska. Szybka interwencja i wdrożenie odpowiedniego leczenia może zapobiec dalszemu uszkodzeniu tkanki chrzęstnej. Należy pamiętać, że nieleczona lub niewłaściwie leczona choroba zwyrodnieniowa może prowadzić do poważnych ograniczeń sprawności fizycznej.

Zwyrodnienie stawów - zapobieganie

Skuteczna profilaktyka choroby zwyrodnieniowej stawów wymaga kompleksowego podejścia i systematycznych działań. Kluczowe znaczenie ma utrzymanie prawidłowej masy ciała - redukcja nadwagi może znacząco spowolnić proces degeneracji stawów.

Istotnym elementem profilaktyki jest odpowiednio dobrana aktywność fizyczna. Zaleca się wybór dyscyplin sportowych, które nie powodują nadmiernego obciążenia stawów. Szczególnie korzystne są: pływanie, jazda na rowerze oraz bieganie - przy czym to ostatnie wymaga odpowiedniego obuwia i miękkiego podłoża.

W codziennym funkcjonowaniu należy unikać czynności wywołujących ból stawów oraz nadmiernego ich obciążania. Oznacza to rezygnację z dźwigania ciężkich przedmiotów, ograniczenie długotrwałego stania czy klęczenia oraz unikanie chodzenia po nierównym terenie.

Ważne jest także dostosowanie swojego otoczenia do indywidualnych potrzeb, na przykład poprzez instalację odpowiednich uchwytów ułatwiających poruszanie się. Należy skrupulatnie przestrzegać zaleceń lekarskich dotyczących stosowania środków ortopedycznych, takich jak wkładki do butów, stabilizatory czy kule.

Regularne wykonywanie zaleconych ćwiczeń rehabilitacyjnych stanowi podstawę profilaktyki. Równie istotna jest umiejętność rozpoznawania okresów zaostrzenia choroby - w takich sytuacjach kluczowe jest odciążenie stawu poprzez wykorzystanie odpowiednich pomocy ortopedycznych. W okresach zaostrzeń lekarz może zalecić krótkotrwały odpoczynek oraz zmodyfikować dotychczasowe leczenie.

Czytaj też: Choroby związane z otyłością - jakie choroby powoduje otyłość?

‍