Choroba wieńcowa – co to jest? Charakterystyka choroby niedokrwiennej serca

Choroba wieńcowa, określana również jako choroba niedokrwienna serca, jest jedną z najczęstszych i najpoważniejszych schorzeń układu krążenia. Polega na zwężeniu lub całkowitym zamknięciu tętnic wieńcowych, odpowiedzialnych za dostarczanie krwi do mięśnia sercowego. Konsekwencją tego jest niedotlenienie i niedożywienie komórek serca, co może prowadzić do uszkodzenia lub obumarcia tkanek.

Choroba wieńcowa rozwija się najczęściej w wyniku postępującej miażdżycy tętnic wieńcowych. Miażdżyca to proces polegający na gromadzeniu się w ścianach naczyń cholesterolu i innych substancji, tworzących blaszki miażdżycowe. Z czasem blaszki te zwężają światło naczynia, utrudniając przepływ krwi.

Czynniki ryzyka choroby wieńcowej

Choroba wieńcowa charakteryzuje się mnogością czynników, które wpływają na jej rozwój. Najistotniejsze z nich to:

• Zaburzenia gospodarki lipidowej:some text
  • Wysokie stężenie cholesterolu LDL (powyżej 130 mg/dL)
  • Niskie stężenie cholesterolu HDL (poniżej 35 mg/dL)
  • Podwyższona obecność lipoproteiny A
• Palenie tytoniusome text
  • Ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej u palaczy jest co najmniej dwukrotnie wyższe niż u osób niepalących
  • Trend spadkowy zachorowań na chorobę wieńcową w populacji mężczyzn wiązany jest z ograniczeniem palenia, podczas gdy wśród kobiet ten trend nie jest obserwowany ze względu na rosnącą popularność nałogu w tej grupie
• Nadciśnienie tętniczesome text
  • Skuteczne leczenie nadciśnienia istotnie zmniejsza ryzyko zgonu z powodu choroby wieńcowej
• Cukrzycasome text
  • Przyspiesza procesy miażdżycowe, zwiększając ryzyko choroby wieńcowej
• Otyłość, szczególnie brzuszna - przyśpiesza rozwój nadciśnienia tętniczego, zaburzeń lipidowych i cukrzycy
• Czynniki demograficzne:some text
  • Płeć męska
  • Zaawansowany wiek
  • Siedzący tryb życia
  • Menopauza u kobiet
• Czynniki biologiczne:some text
  • Podwyższone stężenie fibrynogenu, homocysteiny, kwasu moczowego
• Czynniki genetycznesome text
  • Istnieje prawdopodobna predyspozycja rodzinna, ale nie zidentyfikowano dotąd konkretnych genów odpowiedzialnych za chorobę wieńcową
• Czynniki infekcyjne:some text
  • Badania wskazują na potencjalną rolę niektórych drobnoustrojów, takich jak Chlamydia pneumoniae i Helicobacter pylori, w inicjowaniu procesu miażdżycowego

Skuteczna prewencja choroby wieńcowej wymaga kompleksowego podejścia do modyfikacji tych czynników ryzyka.

Choroba wieńcowa a miażdżyca

Miażdżyca jest główną przyczyną rozwoju choroby wieńcowej i odpowiada aż za 80% przypadków choroby niedokrwiennej serca. Początkowo zwężenie tętnic może być niewielkie i niezauważalne, ale z czasem postępuje, aż do całkowitego zablokowania przepływu krwi. Może to prowadzić do ostrego niedokrwienia mięśnia sercowego, a w konsekwencji do zawału serca.

Postaci choroby wieńcowej

Według danych ze strony pacjent.gov.pl aż 1,6 mln osób w Polsce cierpi z powodu choroby niedokrwiennej serca. Choroba wieńcowa jest jednym z najpoważniejszych schorzeń układu krążenia w rozwiniętych krajach. Jej najgroźniejszą postacią jest zawał serca, który stanowi jedną z głównych przyczyn zgonów.

Choroba wieńcowa dotyka przede wszystkim mężczyzn po 40. roku życia, jednak u kobiet po menopauzie ryzyko zachorowania zbliża się do poziomu mężczyzn. Wraz z wiekiem, szczególnie u osób z czynnikami ryzyka, liczba zachorowań na chorobę niedokrwienną serca systematycznie rośnie.

Choroba wieńcowa może przybierać różne postaci, w zależności od charakteru zmian w naczyniach krwionośnych serca oraz przebiegu klinicznego:

1. Postać przewlekła:some text
   • Bezbólowa (często występuje u osób z cukrzycą)
   • Mikronaczyniowa (sercowy lub kardiologiczny zespół X, dławica mikronaczyniowa)
   • Naczyniowo-skurczowa (tzw. dławica Prinzmetala lub dławica odmienna)
2. Postać związana z obecnością mostka mięśniowego
3. Postać stabilnej dławicy piersiowej
4. Postać niestabilnej dławicy piersiowej
5. Postać ostrego zespołu wieńcowego:some text
   • Bez uniesienia odcinka ST
   • Z uniesieniem odcinka ST (zawał serca)

Zróżnicowanie postaci choroby wieńcowej ma istotne znaczenie dla rozpoznania, leczenia oraz rokowania pacjentów. Istnieje jednak możliwość zapobiegania choroby wieńcowej. Kluczowe jest wczesne rozpoznanie objawów oraz wdrożenie właściwego leczenia, obejmującego zarówno farmakoterapię, jak i zmiany stylu życia pacjenta. Szczególnie ważne są modyfikacja czynników ryzyka, np. zaprzestanie palenia, utrzymanie prawidłowej masy ciała, regularna aktywność fizyczna oraz zbilansowana dieta.

Objawy choroby wieńcowej

Jakie są pierwsze objawy choroby wieńcowej? Główne objawy choroby wieńcowej to ból lub dyskomfort w klatce piersiowej (dławica piersiowa). Ból ten nasila się podczas wysiłku fizycznego i ustępuje po odpoczynku, może promieniować do lewego ramienia, szyi, żuchwy oraz pleców. Ból ten jest zwykle uciskający, ciężki lub palący. Oprócz tego pacjenci cierpiący na choroby wieńcowe często skarżą się na duszności, zmęczenie, kołatanie serca, a czasami także zawroty głowy, pocenie się oraz nudności. Objawy mogą być łagodne i niespecyficzne, zwłaszcza u osób starszych lub cierpiących na cukrzycę. Na przykład możliwe jest występowania bólu, ale nie w  klatce piersiowej tylko lokalizujący się w brzuchu, dlatego nie zawsze rozpoznanie choroby wieńcowej jest prostym zadaniem.

Choroba wieńcowa (niedokrwienna serca) – diagnostyka

Aby mieć pewność, że cierpi się na chorobę niedokrwienną serca przeprowadza się szereg badań kardiologicznych w tym:

1. Elektrokardiogram (EKG), który może wykazać zmiany świadczące o niedokrwieniu mięśnia sercowego.
2. Test wysiłkowy inaczej nazywany próbą wysiłkową, który przeprowadzany jest na bieżni lub rowerze stacjonarnym, a dodatkowo pozwala ocenić wydolność serca podczas wysiłku fizycznego.
3. Badania obrazowe takie jak:some text
   • Echokardiografię
   • Scyntygrafię serca, która polega na podaniu produktu izotopowego, który wiąże się z komórkami serca. Następnie, za pomocą specjalnej kamery, można zobaczyć, czy krew dociera do wszystkich części serca, czy też występują obszary niedokrwione, co może świadczyć o zwężeniu tętnic wieńcowych.
   • Tomografię komputerową naczyń wieńcowych
   • Angiografię naczyń wieńcowych, która pozwala na wizualizację częściowej lub całkowitej niedrożności tętnic wieńcowych.
4. Badania biochemicznesome text
   • Profil lipidowy (cholesterol całkowity, LDL, HDL, trójglicerydy)
   • Markery martwicy mięśnia sercowego (troponiny)

Leczenie choroby wieńcowej

Kluczowym elementem w leczeniu choroby wieńcowej jest eliminowanie czynników ryzyka, takich jak utrzymanie prawidłowych poziomów glikemii, ciśnienia tętniczego oraz lipidów, redukcja masy ciała, rzucenie palenia, zwiększenie aktywności fizycznej i stosowanie odpowiedniej diety. Istotne jest również farmakologiczne leczenie towarzyszących schorzeń, zwłaszcza cukrzycy i nadciśnienia. 

W przypadku rozpoznanej i objawowej choroby wieńcowej, terapia farmakologiczna obejmuje stosowanie „ABS”, czyli aspiryny (kwasu acetylosalicylowego), beta blokerów oraz statyn. Trwałe leczenie nitrogliceryną nie jest zalecane z powodu szybkiego rozwoju tolerancji na ten lek. Niektórzy pacjenci mogą korzystać z terapii cytoprotekcyjnej, takiej jak trimetazydyna, mającej na celu ochronę komórek mięśnia sercowego przed niedotlenieniem.

U niektórych pacjentów z ostrym lub przewlekłym zespołem wieńcowym, którzy nie reagują na leczenie zachowawcze, wskazane jest wykonanie zabiegów interwencyjnych, takich jak angioplastyka wieńcowa z implantacją stentu lub, w przypadku zajęcia wielu naczyń bądź technicznych trudności, pomostowanie aortalno-wieńcowe (tzw. by-passy).

Jak powinna wyglądać dieta w chorobie wieńcowej? Co jeść przy chorobie niedokrwiennej serca?

Prawidłowa dieta jest kluczowym elementem leczenia i profilaktyki choroby wieńcowej. Z polecanych diet przy chorobie niedokrwiennej serca często wymienia się dietę śródziemnomorską, a takżę dietę DASH, w której występują podobne zalecenia. Trzecią z diet, która można spróbować wdrożyć do swojej codzienności jest dieta wegańska. Wszystkie te diety mają wspólne mianowniki, którymi jest:

• Ograniczenie nasyconych tłuszczów 
• Zwiększenie spożycia nienasyconych kwasów tłuszczowych (np. oliwa z oliwek, orzechy, ryby)
• Zwiększenie spożycia błonnika, warzyw, owoców
• Ograniczenie soli, cukru, alkoholu
• Utrzymanie prawidłowej masy ciała

Czego lepiej unikać przy chorobie wieńcowej? Niewskazane są są wyroby z białej mąki, chleb tostowy, ale przede wszystkim sklepowe słodycze bogate w cukier i tłuszcze trans. Przepisy w chorobie wieńcowej nie powinny absolutnie wykorzystywać żywności wysoko przetworzonej – gotowych dań, mrożonych frytek, sosów, kostek rosołowych, żywności fast food.

Wysiłek fizyczny a choroba wieńcowa

Regularna aktywność fizyczna jest kluczowym elementem zarówno w zapobieganiu, jak i leczeniu choroby wieńcowej. Wysiłek fizyczny przede wszystkim pozytywnie wpływa na korygowanie metabolicznych czynników ryzyka, takich jak poziomy lipidów, węglowodanów, masy ciała oraz ciśnienia tętniczego. Zmniejsza insulinooporność i nadmierną produkcję insuliny, a także poprawia funkcjonowanie śródbłonka naczyń krwionośnych oraz korzystnie oddziałuje na czynniki prozapalne i prozakrzepowe.

Systematyczny wysiłek obniża umieralność z powodu choroby wieńcowej, spowalniając zarówno spoczynkową, jak i wysiłkową częstotliwość rytmu serca, wydłużając czas rozkurczu serca, poprawiając stabilność elektryczną serca, zwiększając maksymalną pojemność minutową oraz objętość wyrzutową, a także poszerzając średnicę głównych tętnic wieńcowych.

Zaleca się racjonalne planowanie ćwiczeń, co oznacza precyzyjne określenie ich rodzaju, intensywności i liczby. Ważna jest systematyczność – ćwiczenia powinny odbywać się co najmniej 3 razy w tygodniu przez 30–60 minut. Najlepsze są wysiłki wytrzymałościowe o umiarkowanej intensywności, takie jak marsz, jogging, bieganie, jazda na rowerze, pływanie, taniec towarzyski oraz niektóre gry zespołowe. Wskazana jest także 10-minutowa rozgrzewka na początku oraz 10-minutowe wyciszenie na zakończenie treningu. Natomiast pamiętaj, jeżeli chorujesz na chorobę wieńcową, gdy w trakcie treningu odczujesz dyskomfort w klatce piersiowej przerwij wysiłek, odpocznij 5-10 minut i wróć do reszty treningu.

Choroba wieńcowa – powikłania i rokowania

Nieleczona lub źle leczona choroba wieńcowa może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak: zawał serca, niestabilna dławica piersiowa, arytmie serca, niewydolność serca, nagły zgon sercowy.

Rokowania w chorobie wieńcowej zależą od wielu czynników, m.in. od stopnia zaawansowania choroby, skuteczności leczenia oraz występowania dodatkowych schorzeń. Przy właściwym leczeniu i modyfikacji stylu życia większość pacjentów może żyć aktywnie przez wiele lat.

Choroba niedokrwienna serca a praca fizyczna

Aktywność fizyczna i wysiłek fizyczny nie są bezwzględnie przeciwwskazane w chorobie wieńcowej. Wręcz przeciwnie, ruch stanowi ważny element rehabilitacji kardiologicznej. Jednak musi być on dostosowany do indywidualnego stanu zdrowia pacjenta, jego chorób współistniejących, ogólnej kondycji oraz motywacji.

Osoby, u których dopiero zdiagnozowano chorobę niedokrwienną serca, często kierowane są na rehabilitację. Wiele z nich może także bezpiecznie rozpocząć program ćwiczeń w warunkach domowych. Jednak przed podjęciem aktywności należy skonsultować się z lekarzem oraz fizjoterapeutą, aby określić odpowiedni rodzaj i intensywność ćwiczeń. Dotyczy to zwłaszcza pacjentów, u których niedawno wystąpił ostry incydent wieńcowy, taki jak zawał serca lub silny ból dławicowy.

W celu ustalenia bezpiecznego zakresu wysiłku, przeprowadzane są testy wysiłkowe na bieżni lub rowerze stacjonarnym, pod nadzorem kardiologa i fizjoterapeuty. Na podstawie wyników tych testów określany jest optymalny zakres tętna, w którym ćwiczenia będą bezpieczne i efektywne. Dlatego też pacjenci z chorobą niedokrwienną serca powinni korzystać z monitorów tętna, aby ściśle przestrzegać zalecanego zakresu podczas aktywności fizycznej.

Jak zapobiegać chorobie wieńcowej?

Kluczowe działania w profilaktyce choroby wieńcowej to:

1. Modyfikacja stylu życia:some text
   • Zaprzestanie palenia tytoniu
   • Utrzymanie prawidłowej masy ciała
   • Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna
   • Zdrowa, zbilansowana dieta
2. Kontrola czynników ryzyka:some text
   • Leczenie nadciśnienia tętniczego
   • Leczenie zaburzeń gospodarki lipidowej
   • Kontrola glikemii u chorych na cukrzycę
3. Regularne badania lekarskie w celu wczesnego wykrycia choroby
4. Edukacja na temat zdrowego stylu życia i czynników ryzyka

Choroba wieńcowa jest poważnym schorzeniem, ale wczesne rozpoznanie i wdrożenie właściwego leczenia, połączone ze zmianą stylu życia, mogą znacząco poprawić rokowania i jakość życia pacjentów. Wiele osób zastanawia się, jak długo można żyć z chorobą wieńcową. Choroba wieńcowa, podobnie jak inne choroby serca, nie musi oznaczać wyroku śmierci oraz pełnego inwalidztwa. Jest to choroba przewlekła, z którą można żyć wiele lat.

‍

Czytaj też: Nadciśnienie tętnicze - kiedy występuje i jak prawidłowo wykonać pomiar ciśnienia?