Cholesterol – jakie są normy. Czym się różni dobry i zły cholesterol?

Pewnie każdy z nas słyszał o cholesterolu. Jest to temat, który przewija się w codziennych rozmowach o zdrowiu, a ponieważ słowo te często używane jest w reklamach, zwłaszcza różnych leków czy suplementów, to najczęściej budzi on negatywne skojarzenia, związane z chorobą. Kiedy cholesterol jest zły, a kiedy można powiedzieć, że jest dobry? I czym tak naprawdę jest cholesterol?

Czym właściwie jest cholesterol?

Choć przeważnie postrzegany jest w wyłącznie negatywnym świetle, cholesterol to substancja o kluczowym znaczeniu dla naszego organizmu. To lipid, czyli tłuszcz, który pełni wiele istotnych funkcji biologicznych, będąc niezbędnym składnikiem błon komórkowych oraz prekursorem hormonów steroidowych. Prekursor to związek chemiczny, który bierze udział w tworzeniu innych, bardziej złożonych substancji – w tym przypadku hormonów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Występuje w każdej komórce naszego ciała i jest produkowany głównie przez wątrobę, chociaż część przyjmujemy również z pożywieniem. 

Mimo swojej złej sławy cholesterol jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Problemy zaczynają się dopiero wtedy, gdy jego stężenie we krwi jest zbyt wysokie lub gdy proporcje między jego różnymi frakcjami zostają zaburzone. Poznanie roli cholesterolu i jego typów jest kluczowe dla zrozumienia konieczności utrzymywania jego poziomu w normie.

Jakie role pełni cholesterol w organizmie?

Cholesterol jest kluczowy dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, mimo że często kojarzony jest z problemami zdrowotnymi. Jako składnik błon komórkowych, zapewnia im sztywność i elastyczność. Bierze udział w produkcji hormonów, takich jak testosteron, estrogen czy kortyzol, które regulują ważne procesy w organizmie. Cholesterol pomaga także w wytwarzaniu witaminy D oraz kwasów żółciowych, niezbędnych do trawienia tłuszczów. W układzie nerwowym wspomaga przekazywanie sygnałów między neuronami i chroni komórki przed stresem oksydacyjnym, regulując płynność błon i procesy sygnalizacji komórkowej.

{{cta}}

Cholesterol HDL vs LDL – dobry kontra zły cholesterol

Cholesterol to substancja tłuszczowa niezbędna do wielu procesów zachodzących w organizmie, jednak jego obecność we krwi nie zawsze jest korzystna. Kluczowa różnica tkwi w tym, jak jest transportowany. Cholesterol nie przemieszcza się samodzielnie – jest przenoszony przez lipoproteiny, czyli cząsteczki złożone z tłuszczów i białek, które działają jak "transportery". Wyróżniamy dwa główne rodzaje lipoprotein: LDL i HDL, które pełnią różne funkcje i mają odmienny wpływ na nasze zdrowie.

1. LDL (lipoproteiny niskiej gęstości) - to te, które transportują cholesterol z wątroby do tkanek, gdzie jest on wykorzystywany do budowy komórek i produkcji hormonów. Problem pojawia się, gdy poziom LDL we krwi jest zbyt wysoki. Wówczas cholesterol, zamiast trafić do komórek, może odkładać się na ścianach naczyń krwionośnych, tworząc tzw. blaszki miażdżycowe. Te złogi z czasem zwężają światło tętnic, co utrudnia przepływ krwi i może prowadzić do poważnych konsekwencji. .
   Dlatego LDL nazywany jest "złym" cholesterolem – jego nadmiar prowadzi do zatykania naczyń krwionośnych i zwiększa ryzyko zawału serca i udaru mózgu. .
2. HDL (lipoproteiny wysokiej gęstości) - nazywane "dobrym" cholesterolem. Działa jak swoisty "czyściciel" naczyń krwionośnych. HDL przenosi nadmiar cholesterolu z tkanek i naczyń krwionośnych z powrotem do wątroby, gdzie jest przetwarzany na kwasy żółciowe, a następnie wydalany z organizmu. Dzięki temu HDL pomaga utrzymać równowagę cholesterolu we krwi i zapobiega odkładaniu się blaszek miażdżycowych.  Jego wysoki poziom chroni przed chorobami serca, wspomagając usuwanie nadmiaru cholesterolu, zanim ten zdąży wyrządzić szkody.

Jakie są normy cholesterolu? - prawidłowy cholesterol

Prawidłowy poziom cholesterolu jest wskaźnikiem zdrowia. Do jego pomiaru służy lipidogram - badanie krwi, które najlepiej wykonać na czczo, po co najmniej 12-godzinnym powstrzymaniu się od jedzenia. Lipidogram obejmuje pomiar:

• Cholesterolu całkowitego
• Cholesterolu HDL
• Cholesterolu LDL
• Trójglicerydów (innej formy tłuszczów we krwi)

Regularne badanie poziomu cholesterolu we krwi, jest kluczowe w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych, takich jak choroba wieńcowa i miażdżyca. Lipidogram mierzy stężenie cholesterolu całkowitego oraz jego frakcji HDL i LDL, a także trójglicerydów. To badanie jest szczególnie istotne dla osób z grupy ryzyka, w tym cukrzyków, osób z nadwagą, nadciśnieniem, przewlekłą chorobą nerek lub miażdżycą.

Wartości referencyjne cholesterolu dla osoby zdrowej:

• Cholesterol całkowity: poniżej 190 mg/dl
• HDL ("dobry" cholesterol): powyżej 40 mg/dl (dla kobiet powyżej 46 mg/dl)
• LDL ("zły" cholesterol): poniżej 115 mg/dl
• Trójglicerydy: poniżej 150 mg/dl

Normy cholesterolu różnią się dla osób młodych i aktywnych oraz starszych z problemami zdrowotnymi. Oprócz pojedynczych wartości, istotna jest też proporcja między frakcjami HDL i LDL. 

Czytaj też: Dieta na wysoki cholesterol. Co jeść, a czego unikać?

Co grozi przy podwyższonym cholesterolu?

Podwyższony poziom cholesterolu niesie ze sobą wiele zagrożeń w tym: zwiększone ryzyko choroby wieńcowej, wyższe prawdopodobieństwo wystąpienia zawału serca, większe ryzyko udaru mózgu czy podwyższone ryzyko rozwoju innych chorób związanych z miażdżycą.

Miażdżyca jest główną przyczyną wymienionych powyżej schorzeń. Wynika to z tego, że rozwój miażdzycy prowadzi do zwężenia i stwardnienia tętnic, co utrudnia przepływ krwi do ważnych narządów, takich jak serce i mózg, co może skutkować wystąpieniem zawału serca czy udaru mózgu. Dlatego tak istotne jest monitorowanie poziomu cholesterolu i podejmowanie odpowiednich działań, gdy jest on podwyższony. Tutaj warto zatrzymać się na chwilę i zastanowić się czy cholesterol 250 jest groźny? Normy dotyczące poziomu cholesterolu całkowitego wskazują, że wartości poniżej 190  mg/dL (5 mmol/L) uznaje się za pożądane, poziom 250 mg/dL znajduje się powyżej tego zakresu, co może sugerować, że istnieje zwiększone ryzyko miażdżycy, zawału serca czy udaru mózgu. Jednak sam cholesterol całkowity nie wystarcza do pełnej oceny ryzyka.

Ważniejsze są proporcje LDL i HDL

Sam cholesterol całkowity (czyli suma cholesterolu LDL, HDL i VLDL) nie daje pełnego obrazu. Znacznie ważniejsze są proporcje pomiędzy "złym" cholesterolem LDL a "dobrym" HDL. Nawet jeśli cholesterol całkowity wynosi 250 mg/dL, ale poziom HDL jest wysoki (powyżej 60 mg/dL), a poziom LDL niski (poniżej 100 mg/dL), ryzyko chorób sercowo-naczyniowych może być stosunkowo niskie. Natomiast odwrotna sytuacja – wysoki LDL i niski HDL – znacznie zwiększa ryzyko, nawet jeśli cholesterol całkowity nie wydaje się dramatycznie wysoki.

Co wpływa na ryzyko?

Poziom cholesterolu całkowitego i jego frakcji (LDL, HDL) to tylko jedna część układanki. Inne czynniki, takie jak nadciśnienie, palenie tytoniu, cukrzyca, otyłość, brak aktywności fizycznej oraz historia chorób sercowo-naczyniowych w rodzinie, mają ogromny wpływ na ogólne ryzyko zdrowotne. Dlatego też lekarze coraz częściej skupiają się na bardziej kompleksowej ocenie ryzyka, biorąc pod uwagę różne czynniki zdrowotne, a nie tylko jeden wynik laboratoryjny.

Czy 250 mg/dL zawsze oznacza zagrożenie?

Cholesterol na poziomie 250 mg/dL nie musi od razu oznaczać poważnego zagrożenia dla zdrowia, ale warto potraktować taki wynik jako sygnał ostrzegawczy. W takim przypadku warto przeprowadzić bardziej szczegółowe badania, w tym lipidogram, który określa poziom LDL, HDL i trójglicerydów, a także porozmawiać z lekarzem o stylu życia, diecie i ewentualnych potrzebach leczenia.

Wiele osób zastanawia się co zrobić, aby obniżyć cholesterol? Najważniejsze to zmiana diety, ale również zwiększenie aktywności fizycznej. Ale to nie wszystko.

Skuteczne metody obniżania cholesterolu

Oto najskuteczniejsze metody obniżenia cholesterolu:

1. Modyfikacja diety – To podstawa w walce z wysokim cholesterolem. Ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych (obecnych głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego) oraz tłuszczów trans (znajdujących się np. w fast foodach) może znacząco obniżyć poziom cholesterolu LDL. Ważne jest także zwiększenie spożycia błonnika rozpuszczalnego (zawartego w owocach, warzywach, roślinach strączkowych i pełnoziarnistych produktach), który może pomóc w obniżeniu cholesterolu.
2. Regularna aktywność fizyczna – Co najmniej 30 minut umiarkowanego wysiłku, takiego jak szybki marsz, pływanie czy jazda na rowerze, przez większość dni tygodnia, może podnieść poziom "dobrego" cholesterolu HDL oraz obniżyć "zły" LDL. Ćwiczenia pomagają również kontrolować masę ciała, co ma pozytywny wpływ na profil lipidowy.
3. Utrzymanie prawidłowej masy ciała – Nadwaga i otyłość są silnie związane z podwyższonym poziomem cholesterolu, zwłaszcza LDL i triglicerydów. Redukcja masy ciała, nawet o 5-10%, może znacząco poprawić profil lipidowy i zmniejszyć ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.
4. Ograniczenie spożycia alkoholu – spożycie alkoholu może podnosić poziom triglicerydów i cholesterolu całkowitego.
5. Rzucenie palenia – Palenie tytoniu obniża poziom HDL ("dobrego" cholesterolu) i uszkadza ściany naczyń krwionośnych, co sprzyja odkładaniu się cholesterolu LDL. Rzucenie palenia poprawia poziom HDL i zmniejsza ryzyko chorób serca.
6. Suplementacja – Niektóre suplementy diety mogą wspomagać obniżenie cholesterolu. Sterole roślinne i stanole mogą blokować wchłanianie cholesterolu w jelitach, a kwasy tłuszczowe omega-3 (obecne np. w rybach tłustych) mogą obniżać poziom triglicerydów i wspierać zdrowie serca. Ważne jest jednak, aby suplementację stosować pod nadzorem lekarza lub dietetyka. 
7. Farmakoterapia – w wielu przypadkach lekarz może zlecić przyjmowanie leków obniżających cholesterol. 

Jak powinna wyglądać dieta na cholesterol? – zasady diety antycholesterolowej

W diecie mającej na celu obniżenie poziomu cholesterolu kluczowe jest eliminowanie produktów bogatych w tłuszcze trans. Oznacza to rezygnację z żywności typu fast food, przekąsek, smażonych potraw, chipsów oraz wyrobów czekoladopodobnych. Dodatkowo, zaleca się znaczne ograniczenie spożycia cukru i słodyczy.

Istotnym elementem tej diety jest zwiększenie spożycia błonnika, który hamuje absorpcję cholesterolu w układzie pokarmowym. Bogate w błonnik są m.in.:

• Produkty zbożowe: owies, pieczywo z pełnego ziarna.
• Warzywa: rośliny strączkowe, brokuły, kapusta, pomidory, jarmuż, czosnek.
• Orzechy i nasiona: np. pestki dyni, siemię lniane.
• Owoce: jabłka, dynia, porzeczki, gruszki, pigwa.

W ramach tej diety zaleca się także zastąpienie tłustego mięsa i tłuszczów zwierzęcych chudszymi alternatywami. Warto sięgać po chude mięso (np. drobiowe) oraz zdrowe tłuszcze roślinne, takie jak oliwa z oliwek czy olej rzepakowy.

Ważnym składnikiem diety obniżającej cholesterol są również tłuste ryby morskie. Są one cennym źródłem kwasów omega-3, które przyczyniają się do utrzymania prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi.