Niedoczynność tarczycy – zalecenia dietetyczne

Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza) to stan, w którym gruczoł tarczowy nie wytwarza wystarczającej ilości hormonów w stosunku do potrzeb organizmu. Prowadzi to do spowolnienia procesów metabolicznych zachodzących w całym ciele. Jest to jedno z najczęstszych zaburzeń hormonalnych, dotykające około 2-5% dorosłych osób.

Tarczyca to niewielki gruczoł położony u podstawy szyi, który odpowiada za wytwarzanie i uwalnianie dwóch kluczowych hormonów: trijodotyroniny (T3) oraz tyroksyny (T4). Hormony te regulują funkcjonowanie większości tkanek organizmu, wpływając na metabolizm i produkcję ciepła (termogenezę). Prawidłowo funkcjonująca tarczyca produkuje dziennie około 80 mikrogramów tyroksyny i 4-6 mikrogramów trójjodotyroniny.

Praca tarczycy jest kontrolowana przez skomplikowany mechanizm sprzężenia zwrotnego. Podwzgórze produkuje tyreoliberynę (TRH), która stymuluje przysadkę mózgową do wydzielania hormonu tyreotropowego (TSH). Z kolei TSH pobudza tarczycę do produkcji T3 i T4. Gdy poziom hormonów tarczycy wzrasta, automatycznie hamowane jest wydzielanie TSH, co stanowi przykład ujemnego sprzężenia zwrotnego.

Ze względu na przyczynę wyróżniamy trzy główne typy niedoczynności tarczycy:

• Pierwotna – wynika z uszkodzenia lub braku tkanki gruczołowej tarczycy
• Wtórna – spowodowana niedoborem TSH z przysadki
• Trzeciorzędowa – wywołana brakiem TRH z podwzgórza

Najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy w Polsce jest choroba Hashimoto, czyli przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy. W tym schorzeniu układ odpornościowy wytwarza przeciwciała przeciwko własnej tarczycy, powoli niszcząc jej tkankę. Inne przyczyny obejmują stan po operacyjnym usunięciu tarczycy, leczenie jodem promieniotwórczym, niedobór jodu czy przyjmowanie niektórych leków.

Warto zaznaczyć, że niedoczynność tarczycy występuje 4-5 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn, a jej częstość rośnie wraz z wiekiem. Choroba ta może pojawić się także u dzieci jako wrodzona niedoczynność tarczycy, występujące z częstością 1 na 3500-4000 urodzeń.

Objawy niedoczynności tarczycy

Objawy niedoczynności tarczycy pojawiają się zazwyczaj powoli i mogą być początkowo trudne do zauważenia. Wiele osób nie łączy tych symptomów z problemami tarczycowymi, co opóźnia diagnozę i leczenie.

Zmęczenie i spowolnienie metabolizmu to najbardziej charakterystyczne objawy. Osoby chore odczuwają ciągłe wyczerpanie i senność, nawet po odpowiednim wypoczynku. Ponadto występuje zmniejszona tolerancja wysiłku oraz ogólne spowolnienie ruchów i mowy.

Niedoczynność tarczycy powoduje przyrost masy ciała, mimo braku zmian w diecie. Dzieje się tak, ponieważ spowolniony metabolizm prowadzi do zmniejszonego spalania kalorii. Badania wykazały, że osoby z niedoczynnością tarczycy mogą przybrać od 7 do nawet 14 kilogramów w ciągu roku od diagnozy.

Charakterystycznym objawem jest również uczucie ciągłego zimna, szczególnie w dłoniach i stopach. Aż 35% pacjentów skarży się na skurcze mięśni, które nasilają się po dłuższej bezczynności. Pojawiają się także bóle mięśniowe i stawowe.

Zmiany dotyczą również skóry i włosów. Około 74% osób z niedoczynnością tarczycy cierpi z powodu suchej, łuszczącej się skóry. Włosy stają się suche, matowe i łamliwe, a u 30-45% pacjentów (w zależności od wieku) występuje nasilone wypadanie włosów.

Niedoczynność tarczycy wpływa także na funkcje poznawcze. Chorzy często doświadczają problemów z pamięcią i koncentracją - 36% pacjentów opisuje siebie jako "wolniej myślących", a 39% zgłasza problemy z zapamiętywaniem. Występują również zaburzenia nastroju, w tym stany depresyjne.

U kobiet pojawiają się zaburzenia miesiączkowania. Około 30% pacjentek doświadcza nieregularnych i obfitych krwawień, co może prowadzić do anemii. Niedoczynność tarczycy może również powodować trudności z zajściem w ciążę, a nawet niepłodność.

Inne częste objawy to:

• Zaparcia (występują u 17% chorych)
• Podwyższony poziom cholesterolu
• Bradykardia (spowolnienie pracy serca)
• Obrzęk twarzy i powiek
• Przebarwienia na łokciach i kolanach

Nieleczona niedoczynność tarczycy może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak choroby serca, niepłodność, a w skrajnych przypadkach nawet do śpiączki. Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie tej choroby.

{{cta}}

Co należy jeść przy niedoczynności tarczycy?

Prawidłowa dieta przy niedoczynności tarczycy stanowi ważne uzupełnienie leczenia farmakologicznego. Odpowiednio skomponowane posiłki mogą znacząco wspomóc funkcjonowanie gruczołu tarczowego i złagodzić objawy choroby.

Produkty bogate w jod powinny regularnie pojawiać się w jadłospisie osób z niedoczynnością tarczycy. Jod jest kluczowym pierwiastkiem niezbędnym do produkcji hormonów tarczycowych. Do najlepszych źródeł jodu należą:

• Ryby morskie (mintaj, dorsz, makrela, łosoś)
• Algi i wodorosty 
• Owoce morza (krewetki, małże)
• Jaja kurze
• Sery żółte
• Szpinak i brokuły

Przede wszystkim warto pamiętać, że podstawowym źródłem jodu w Polsce jest jodowana sól kuchenna, której stosowanie w większości przypadków zapewnia pokrycie dobowego zapotrzebowania na ten pierwiastek. Nie zachęcamy jednak do nadmiernego solenia, które sprzyja powstawaniu nadciśnienia tętniczego, które jest również jednym z najczęstszych powikłań choroby otyłościowej.

Istotną rolę odgrywa również selen, który działa antyoksydacyjnie. Znajdziemy go w orzechach brazylijskich, rybach, skorupiakach i pełnoziarnistych produktach zbożowych.

Ponadto białko powinno być elementem każdego posiłku, ponieważ jest niezbędne do produkcji hormonów tarczycy. Dobrym źródłem są chude mięsa (drób), jaja, ryby, nabiał do 3% tłuszczu oraz strączkowe.

W diecie nie powinno zabraknąć również zdrowych tłuszczów, zwłaszcza kwasów omega-3, które wykazują działanie przeciwzapalne. Dlatego warto wprowadzić do diety ryby morskie minimum 1-2 razy w tygodniu. Cennym źródłem kwasów omega-3 są także orzechy włoskie i świeżo mielone siemię lniane (uwaga: siemię należy przechowywać w lodówce).

Jednakże należy uważać na produkty zawierające goitrogeny, które mogą ograniczać dostępność jodu dla tarczycy. Do takich produktów należą warzywa kapustne, soja i orzeszki ziemne. Przy odpowiedniej podaży jodu nie ma konieczności eliminowania ich z diety, jednak warto ograniczyć ich spożycie do 3-4 razy w tygodniu.

Pamiętaj o regularnym jedzeniu 4-5 posiłków dziennie w odstępach co 3-4 godziny. Jeśli przyjmujesz lewotyroksynę, zachowaj minimum 30 minut przerwy między zażyciem leku a pierwszym posiłkiem. W pierwszym posiłku po przyjęciu leku unikaj kawy, soku grejpfrutowego oraz produktów sojowych, które mogą ograniczać wchłanianie leku.

Czego należy unikać przy niedoczynności tarczycy?

W leczeniu niedoczynności tarczycy równie ważne jak wprowadzanie odpowiednich produktów jest eliminacja tych, które mogą negatywnie wpływać na funkcjonowanie gruczołu lub wchłanianie leków. Poznanie tych zależności pomaga osiągnąć lepsze efekty terapeutyczne.

Produkty zawierające goitrogeny (substancje wolotwórcze) to związki mające zdolność wiązania jodu, który jest niezbędny do prawidłowej syntezy hormonów tarczycy. Należą do nich przede wszystkim:

• Warzywa kapustne (kapusta, brokuł, kalafior, brukselka)
• Inne warzywa krzyżowe (jarmuż, kalarepa, rzepa)
• Soja i produkty sojowe
• Orzeszki ziemne oraz gorczyca

Jednak nie oznacza to, że trzeba całkowicie eliminować te produkty z diety. Badania wykazały, że przy odpowiedniej podaży jodu oraz stosowaniu hormonów tarczycowych w formie leków można bezpiecznie spożywać produkty goitrogenne w umiarkowanych ilościach – nie częściej niż 3-4 razy w tygodniu. Ponadto obróbka termiczna znacząco zmniejsza zawartość tych związków – gotowanie w odkrytym naczyniu redukuje ich ilość o 30-40%.

Przy przyjmowaniu leków zawierających lewotyroksynę (np. Euthyrox) należy zachować ostrożność z kilkoma produktami. Nadmiar błonnika pokarmowego może zmniejszać wchłanianie leku nawet o 51%, dlatego należy zachować odstęp około 4 godzin między przyjęciem leku a posiłkiem bogatym w błonnik. Podobnie działa soja, która może zmniejszać wchłanianie lewotyroksyny.

Również grejpfruty oraz sok grejpfrutowy mogą zaburzać metabolizm wielu leków, w tym preparatów tarczycowych. Z tego powodu zaleca się, aby nie spożywać ich przez co najmniej 4 godziny przed i po przyjęciu leku. Papaja w dużych ilościach również negatywnie wpływa na biodostępność lewotyroksyny.

Nadmierna ilość kawy może obniżyć wchłanianie leków tarczycowych, podobnie jak produkty bogate w wapń i żelazo. W przypadku suplementacji tymi pierwiastkami warto zachować co najmniej 2-3 godzinny odstęp od przyjęcia leku.

Z diety warto także wyeliminować cukier, słodycze, słodkie i gazowane napoje oraz żywność typu fast food, która nie służy osobom z niedoczynnością tarczycy. Należy również unikać smażenia i pieczenia w tradycyjny sposób ze względu na ilość stosowanych tłuszczów.

{{cta_1}}

Zasady żywienia

Odpowiednie rozplanowanie posiłków ma kluczowe znaczenie w diecie osób z niedoczynnością tarczycy. Prawidłowo skomponowana dieta przy niedoczynności tarczycy powinna opierać się na kilku fundamentalnych zasadach, które wspierają skuteczność leczenia farmakologicznego.

Regularność posiłków stanowi podstawę efektywnej diety. Zaleca się spożywanie 4-5 posiłków dziennie w odstępach co 3-4 godziny. Ostatni posiłek powinien być zjedzony najpóźniej 2-3 godziny przed snem. Taka regularność poprawia tempo przemiany materii, które w niedoczynności tarczycy jest znacznie spowolnione.

Jeśli przyjmujesz lewotyroksynę, zachowaj minimum 30-60 minut przerwy między zażyciem leku a pierwszym posiłkiem. Przy pierwszym posiłku unikaj kawy, soku grejpfrutowego oraz produktów sojowych, ponieważ ograniczają one wchłanianie leku.

Odpowiednia podaż płynów jest równie istotna. Zaleca się picie około 2 litrów wody dziennie. Możesz także sięgać po niesłodzone napary ziołowe.

Białko powinno stanowić około 15% całodziennej wartości energetycznej, a w przypadku choroby Hashimoto nawet 20%. Warto zadbać o pełnowartościowe źródła tego makroskładnika w każdym posiłku.

W diecie przy niedoczynności tarczycy szczególnie ważna jest podaż błonnika (25-30g dziennie), który reguluje perystaltykę jelit i przeciwdziała zaparciom – częstemu problemowi osób z hipotyreozą.

Wybieraj odpowiednie metody przygotowywania potraw:

• Gotowanie na parze
• Duszenie bez obsmażania
• Pieczenie w folii aluminiowej lub rękawie
• Grillowanie

Unikaj smażenia i tradycyjnego pieczenia, które wymaga dużej ilości tłuszczu. Do przygotowywania potraw używaj oliwy z oliwek lub innych olejów roślinnych (wyjątek stanowi olej palmowy i kokosowy) zamiast tłuszczów nasyconych.

Pamiętaj, że dieta w niedoczynności tarczycy nie powinna być restrykcyjna kalorycznie. Zbyt duże ograniczenie kalorii może prowadzić do dalszego spowolnienia metabolizmu i pogorszenia stanu zdrowia. Dlatego najlepiej, aby dieta była zgodna z indywidualnym zapotrzebowaniem energetycznym lub zakładała jedynie niewielki deficyt kaloryczny.

Odchudzanie a niedoczynność tarczycy

Redukcja masy ciała przy niedoczynności tarczycy stanowi wyzwanie dla pacjentów z nieuregulowaną pracą tego gruczołu. Spowolniony metabolizm o około 30% sprawia, że bez leczenia i zmian w nawykach żywieniowych dochodzi do szybkiego wzrostu wagi. Jednak odchudzanie jest możliwe, wymaga jedynie odpowiedniego podejścia i cierpliwości.

Pierwszym i najważniejszym krokiem jest prawidłowe leczenie farmakologiczne. Bez wyrównania poziomu hormonów tarczycy przez stosowanie lewotyroksyny, trudno osiągnąć trwałe efekty redukcji masy ciała. Nawet przy stosowaniu restrykcyjnej diety i zwiększonej aktywności fizycznej, niedobór hormonów tarczycy uniemożliwia utrzymanie pożądanej wagi.

W kwestii diety należy unikać drastycznych ograniczeń kalorycznych. Głodówki i diety eliminacyjne mogą paradoksalnie jeszcze bardziej spowolnić metabolizm. Lepszym rozwiązaniem jest wprowadzenie deficytu energetycznego nieprzekraczającego 500 kcal dziennie, co pozwoli na bezpieczne tempo redukcji masy ciała.

Regularność posiłków ma kluczowe znaczenie – zaleca się spożywanie 4-5 posiłków co około 4 godziny, co przyspiesza metabolizm. Potrawy powinny być gotowane lub pieczone, a nie smażone.

Aktywność fizyczna stanowi nieodłączny element odchudzania. Dla osób z niedoczynnością tarczycy najlepsze są ćwiczenia aerobowe o umiarkowanej intensywności:

• szybki marsz
• jogging
• pływanie
• jazda na rowerze
• joga

Osoby z chorobą Hashimoto powinny dodatkowo unikać ćwiczeń w godzinach wieczornych lub przed snem.

Warto pamiętać, że możliwości regeneracyjne osób z niedoczynnością mogą byćmniejsze niż u osób zdrowych, dlatego niezbędne jest zapewnienie odpowiedniego odpoczynku po treningu i wystarczającej ilości snu.

Aktywność fizyczna nie tylko wspomaga zdrowie fizyczne, ale także zmniejsza poziom stresu, poprawia nastrój i pomaga organizmowi wytwarzać więcej endorfin. Ponadto obniża stężenie glukozy i cholesterolu oraz reguluje ciśnienie krwi.

Odchudzanie przy niedoczynności tarczycy wymaga indywidualnego podejścia, które uwzględnia zarówno leczenie farmakologiczne, jak i zmiany w stylu życia. Z odpowiednią cierpliwością i konsekwencją można osiągnąć wymarzone rezultaty.

{{cta_2}}

Przykładowy jadłospis dla osoby z niedoczynnością tarczycy

Dieta dla osób z niedoczynnością tarczycy powinna być bogata w składniki wspierające funkcjonowanie tarczycy, takie jak selen, jod, żelazo, witamina D i B12. Ważne jest także unikanie produktów mogących zakłócać pracę tarczycy, np. nadmiaru soi czy przetworzonej żywności. Poniżej znajduje się przykładowy jednodniowy jadłospis.

Śniadanie

• Owsianka na mleku roślinnym (np. owsianym) z jabłkiem, cynamonem i orzechami włoskimi
  
  • Składniki: 4 łyżki płatków owsianych, 1 jabłko, szczypta cynamonu, 2 orzechy włoskie
  • Przygotowanie: Płatki ugotować na mleku roślinnym, dodać starte jabłko, cynamon i posiekane orzechy.

Drugie śniadanie

• Jogurt naturalny (bez laktozy) z malinami i migdałami
  
  • Składniki: 150 g jogurtu naturalnego, garść malin, 1 łyżka migdałów.

Obiad

• Pieczony łosoś z kaszą jaglaną i warzywami na parze
  
  • Składniki: filet z łososia (ok. 150 g), kasza jaglana (50 g), brokuły i marchewka
  • Przygotowanie: Łososia piec w piekarniku z dodatkiem oliwy i przypraw. Kaszę ugotować według przepisu na opakowaniu. Warzywa ugotować na parze.

Podwieczorek

• Kanapka z pełnoziarnistego chleba z pastą z fasoli i warzywami
  
  • Składniki: 2 kromki chleba pełnoziarnistego, pasta z białej fasoli (fasola, oliwa, czosnek), plasterki ogórka i pomidora.

Kolacja

• Sałatka z grillowanym kurczakiem, rukolą i awokado
  
  • Składniki: pierś z kurczaka (ok. 100 g), garść rukoli, pół awokado, pomidor koktajlowy, oliwa z oliwek
  • Przygotowanie: Kurczaka grillować lub smażyć na patelni grillowej bez tłuszczu. Wszystkie składniki wymieszać i skropić oliwą.

Czytaj też: Tarczyca a masa ciała